Przedszkole nr 10 w Nysie

WADY WYMOWY U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Kwestii wad wymowy nie należy lekceważyć - zła wymowa negatywnie wpływa na kształtowanie się osobowości i rozwój emocjonalny oraz społeczny dziecka.

Nauczyciele w przedszkolu mają bardzo ważne zadanie - im wcześniej wykryje się wadę wymowy, tym większe prawdopodobieństwo, że zostanie ona całkowicie zlikwidowana. Nie należy zapominać, że o dojrzałości szkolnej dziecka świadczy między innymi prawidłowy rozwój mowy. Dziecko z wadami wymowy będzie miało problemy

z pisaniem, czytaniem, jak i swobodnym wypowiadaniem się, doświadczy trudności w komunikacji ze światem zewnętrznym. Dlatego też wychowawcy w przedszkolu nie bagatelizują problemu, tylko wraz z rodzicami

i specjalistami chcą pomóc dziecku. Jeżeli problem wad wymowy nie zostanie dostrzeżony w okresie przedszkolnym, w późniejszych latach życia dziecka będzie już za późno na leczenie, bądź też nie da ono zadowalających rezultatów.

Koniec rozwoju mowy przypada na 6.-7. rok życia (oczywiście zdarzają się wyjątki), a po 12.-14. roku życia utrwalają się ruchy artykulacyjne, właściwe językowi, jakim posługuje się dziecko.

Usunięcie wad wymowy w tym czasie jest już znacznie trudniejsze.
Do wad nie zalicza się cech wymowy dziecięcej, będących przejawem jej niedojrzałości. Statystyki pokazują niestety, że liczba dzieci, u których stwierdza się wadliwą wymowę, rośnie. Budzi to niepokój i rodzi pytanie

o jej przyczyny.

Niewłaściwą wymowę mogą powodować dwie grupy czynników: zewnętrzne i wewnętrzne.
     Do przyczyn zewnętrznych możemy zaliczyć przede wszystkim oddziaływanie wychowawcze środowiska. Oznacza to, że przyczyna nie tkwi w dziecku, ale w jego otoczeniu. Wada wymowy może, więc powstać

u dziecka, gdy ma ono niewłaściwe wzorce językowe - dziecko, naśladując, przejmuje błędną wymowę, zły akcent, rytm czy intonację. Zła wymowa może również wynikać ze słabego zainteresowania się
dzieckiem i jego potrzebami. Czasami rodzice nie zwracają uwagi na sposób wypowiadania się
przez dziecko, a czasem celowo utrwalają seplenienie poprzez tzw. pieszczenie się.
     Czynniki wewnętrzne, które wywołują złą wymowę, to zmiany w budowie anatomicznej
aparatu artykulacyjnego bądź też nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu.

Jak wspomnieliśmy na początku, dziecko z wadami wymowy może doświadczyć wielu nieprzyjemności.
Zła wymowa może sprawić, że nie będzie ono mogło komunikować się ze światem zewnętrznym - mimo wielu starań nie zostanie zrozumiane. W konsekwencji będzie siebie obarczało winą za tę sytuację, może czuć się gorsze od innych, a stres pogłębi wady wymowy. Dziecko, skupiając się na tym, aby dobrze coś powiedzieć,
nie potrafi skoncentrować się na zajęciach, w mniejszym stopniu przyswaja więc wiedzę.

     To pokazuje, jak bardzo ważne jest, aby takie dziecko nie zostało z problemem samo. Nauczyciele wychowania przedszkolnego stoją więc przed bardzo ważnym zadaniem - pomocy dzieciom z wadami wymowy.

Jak powinniśmy postępować w stosunku do dziecka z wadą wymowy?

Mowa jest umiejętnością nabytą - przyswajamy ją w ciągu całego życia. Ogromną rolę w jej rozwoju pełni kontakt z ludźmi. Dziecko, poprzez werbalny kontakt z otoczeniem, wzbogaca swoje słownictwo,
uczy się zasad gramatyki czy też właściwego akcentowania. Prawidłowy rozwój mowy ma kolosalny wpływ

na rozwój jego osobowości, nie ma jednak reguły co do tego, kiedy dziecko zaczyna mówić.
Niektóre wypowiadają pierwsze wyrazy, gdy mają rok, inne w drugim roku życia.

Językoznawcy - L. Karczmarek, I Stryczek, T. Bartkowska - wyróżniają następujące etapy
kształtowania się i rozwoju mowy:

Okres przygotowawczy, zwany inaczej wstępnym lub zerowym

Okres ten obejmuje życie płodowe dziecka od 3. miesiąca. Jest to czas, kiedy u dziecka wykształcają się narządy mowne i rozpoczyna się ich funkcjonowanie.

Okres melodii
Jest to okres niemowlęcy, czyli do 1. roku życia dziecka. W tym czasie pojawia się głużenie (2.-3. miesiąc życia) i gaworzenie (drugie półrocze). W 7.-8. miesiącu dziecko zaczyna reagować na mowę, wymawia sylaby, poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć je z nazwą. Ostatni kwartał pierwszego roku życia niesie ze sobą rozumienie, które wyprzedza mowę.

Okres wyrazu
Jest to 1.-2. rok życia. W tym okresie dziecko używa wszystkich samogłosek poza nosowymi. Ze spółgłosek wymawia: p, b, t, m, d, k, ś, ć. Pod koniec drugiego roku życia dziecko zna od 800 do 1500 wyrazów, a wśród nich - rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, liczebniki, przyimki, spójniki i zaimki. Samo wymawia natomiast głównie rzeczowniki w mianowniku (ok. 300-400 wyrazów).

Okres zdania
Jest to trzeci rok życia. W tym okresie widać ogromny postęp w rozwoju mowy. Dziecko zaczyna budować pierwsze zdania dwuwyrazowe. Najpierw pojawiają się zdania twierdzące, dopiero później pytające i rozkazujące. Dziecko zaczyna używać czasowników, a później także przymiotników i spójników. W tym okresie dziecko powinno wypowiadać już głoski wargowe (p, b, m, pi, bi, mi), wargowo-zębowe (f, w, fi, wi), środkowojęzykowe (ś, ź, ć, di, ń, j), tylnojęzykowe (k, g, ch), przedniojęzykowo-zębowe (t, d, n), przedniojęzykowo-dziąsłowe (l).

Okres swoistej mowy dziecięcej
Okres ten nazywany inaczej przedszkolnym trwa do 7. roku życia i przynosi pełną umiejętność budowania wypowiedzi. W tym czasie ogromną rolę w rozwoju mowy pełni zarówno środowisko rodzinne, jak i przedszkolne. Dziecko zna nawet do 7000 wyrazów.

Trzylatek potrafi porozumiewać się z otoczeniem. Artykulacja głosek zbliża się do prawidłowej, dziecko odróżnia już s, z, c, dz od ś, ź, ć, dź. Pod koniec 4.-5. roku życia pojawia się głoska r. Dziecko nadal jednak przestawia czy też opuszcza sylaby lub głoski, zniekształca wyrazy i tworzy nowe. Ale już dziecko 7-letnie powinno w zasadzie wymawiać wszystkie głoski prawidłowo. Zdarza się, że okres ten przedłuża się lub zaczynają ujawniać się wady wymowy.

Powyższy podział dotyczy dzieci zdrowych, u dzieci upośledzonych rozwój mowy przebiega zupełnie inaczej.
W artykule tym skupimy się jednak tylko na rozwoju mowy i wadach wymowy u dzieci zdrowych.
Za normę uznaje się więc sytuację, gdy trzyletnie, prawidłowo rozwijające się dziecko porozumiewa się z otoczeniem za pomocą zdań. W 5. roku życia zakończyło się natomiast kształtowanie i utrwalanie wymowy poszczególnych głosek. Nie zapominajmy jednak, że rozwój mowy nie przebiega u wszystkich dzieci jednakowo. Jeśli jednak dziecko do 3. roku życia wymawia tylko pojedyncze, proste wyrazy, możemy podejrzewać opóźniony rozwój mowy.

Nauczyciele w przedszkolu, przygotowując dziecko do szkoły, roztoczają szczególnie troskliwą opiekę nad ostatnią fazą kształtowania się mowy.

Przede wszystkim, rozmawiając z maluchem, należy mówić poprawnie
i unikać języka dziecinnego, czyli spieszczania. Do dziecka mówimy powoli i wyraźnie.

O ile to możliwe, w okresie kształtowania się mowy nie powinno mieć ono kontaktu z osobami,
które mają wady wymowy, gdyż może zacząć naśladować wadliwą mowę.

Należy również uważnie słuchać dziecka, zadawać pytania, stymulując w ten sposób rozwój mowy.

Zachęcajmy dziecko do wypowiadania się poprzez rozmowę, opowiadanie bajek, czytanie.

Jeżeli pozwalamy młodemu człowiekowi oglądać bajki w telewizji - starajmy się rozmawiać z nim o tym, co widzi, co się dzieje na ekranie.

Jeżeli dziecko, mówiąc do nas, spotka się z obojętnością - jego naturalna skłonność do mówienia może zostać zgaszona.

Zahamowanie chęci do mówienia może też być spowodowane nadmiernym poprawianiem dziecka, żądaniem powtarzania danego słowa, karaniem za złą wymowę, zawstydzaniem go.
Zmuszanie dziecka leworęcznego do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania mowy może doprowadzić np. do jąkania.

Rodzice, często nieświadomi tego, że narządy artykulacyjne malucha nie są jeszcze przygotowane pod względem sprawności, wymagają od swoich pociech zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek.

Nie należy tego robić, gdyż zmuszanie do artykulacji zbyt trudnych dla dziecka głosek spowoduje,

że będzie ono wymawiać je nieprawidłowo.
W ten sposób tworzą się błędne nawyki artykulacyjne, trudne do zlikwidowania.

Kiedy staramy się ocenić poziom rozwoju mowy dziecka, nie możemy skupiać się tylko na zdolności mówienia, ale również rozumienia. Musimy ustalić poziom rozumienia wyrazów, zdań, dłuższych wypowiedzi,
stosunków czasoprzestrzennych i relacji logiczno-gramatycznych.
Jeżeli chodzi o mówienie, musimy zwrócić uwagę na zasób używanego przez dziecko słownictwa,
na struktury gramatyczne, płynność wypowiedzi i artykulację głosek.

Dzieci 6-, 7-letnie i starsze zaczynają widzieć swoją odmienność, dlatego też ani rodzice, ani nauczyciele
nie powinni zapominać w codziennych kontaktach z dzieckiem z wadą wymowy, aby odpowiednio z nim postępować. Należy uświadamiać dziecku, że nie jest gorsze czy mniej inteligentne od innych,
a ponadto, że nie tylko ono ma taki problem - dotyczy on bowiem wielu jego rówieśników.
Należy chwalić dziecko nawet za najmniejsze postępy, nigdy nie karać, ani nawet krzyczeć
za złe wymawianie głosek. Młody człowiek musi w siebie uwierzyć, dlatego też na każdym kroku
starajmy się wspierać go i wzmacniać poczucie jego wartości.

Opracowała naucz.  Agnieszka Siwy